Retina Forum - Mały słownik genetyki

Genetyka nie jest łatwą dziedziną dla laika. Warto jednak znać podstawowe jej pojęcia, aby lepiej rozumieć docierające zewsząd informacje w tym zakresie.

amplifikacja - zwielokrotnienie liczby kopii genu lub sekwencji DNA

anonimowy segment DNA - segment DNA o nieznanej funkcji

biblioteka - biblioteka zrekombinowanego DNA jest zbiorem identycznych cząsteczek wektora, z których każda zawiera inną wstawkę DNA - różne wstawki razem mogą reprezentować cały genom, na przykład ludzki (ludzka biblioteka genomowa); lub zbiór kopii mRNA izolowanego z komórek określonego typu przekształconych do postaci cDNA (biblioteka cDNA)

cDNA - nić DNA powstała przez skopiowanie nici RNA przez odwrotną transkryptazę; sekwencja cDNA jest komplementarna do RNA użytego jako matryca

chromosom - silnie skręcona nić DNA wraz z dodatkowymi substancjami chemicznymi znajdująca się w jądrze komórkowym

crossing-over - oddziaływania między dwoma chromosomami homologicznymi, prowadzące do wymiany fragmentów chromosomów (czyli dwuniciowego DNA)

DNA - kwas deoksyrybonukleinowy, substancja chemiczna będąca nośnikiem informacji genetycznej, występująca we wszystkich żywych organizmach. Łańcuch DNA występuje w postaci podwójnej, skręconej nici, tzw. podwójnej helisy

gen - fragment DNA, w którym zakodowana jest infor-macja o produkcji białka

genetyczny odcisk palca - wzór fragmentów DNA powstałych po strawieniu wybranego obszaru genomu odpowiednim enzymem restrykcyjnym i rozdzielonych w żelu elektroforetycznym; jeśli do badań wybierze się odpowiedni odcinek DNA, powstaje wzór charakterystyczny dla każdego osobnika danego gatunku

genetyka molekularna - badanie struktury molekularnej czynników uczestniczących w procesach dziedziczenia i mechanizmów chemicznych tych zjawisk

genom - kompletny zestaw genów organizmu żywego

klon - zbiór organizmów, komórek, wirusów lub cząsteczek DNA powstałych w wyniku replikacji jednego genetycznego przodka

klonowanie molekularne - klonowanie cząsteczek DNA

kod genetyczny - wspólny dla wszystkich organizmów sposób zapisu informacji genetycznej za pomocą czterech "liter", cząsteczek-nukleotydów oznaczonych: A, T, C, G.

koniugacja - przeniesienie odcinka DNA z jednej komórki bakteryjnej do drugiej za pośrednictwem mostka białkowego

konwersja genów - rodzaj rekombinacji między dwoma blisko leżącymi homologicznymi regionami DNA, podczas której jedna z sekwencji DNA jest zmieniana tak, by pasować do drugiej; proces ten, nazywany też korektą sekwencji, może zachodzić wewnątrz jednego chromosomu lub między dwoma chromosomami

kwas nukleinowy - długa spolimeryzowana cząsteczka złożona z pojedynczych jednostek nukleotydowych związanych silnymi wiązaniami chemicznymi; łańcuchy DNA i RNA są kwasami nukleinowymi różniącymi się od siebie cukrowym składnikiem nukleotydów, jest nim odpowiednio deoksyryboza i ryboza

Linia zarodkowych komórek macierzystych - to zbiór hodowanych w laboratorium komórek, które wyizolowano z pojedynczego zarodka ludzkiego. Komórki zarodkowe mają zdolność do zmieniania się w dowolny inny rodzaj komórek organizmu (są totipotentne). To właśnie ta cecha sprawia, że naukowcy tak się nimi interesują. Chcą oni tak pokierować ich rozwojem, aby zmieniały się w pewne szczególne typy komórek - źle funkcjonujących u osób chorych na np. parkinsona, alzheimera czy cukrzycę. Komórki pochodzą zwykle z kilkudniowych embrionów ludzkich będących efektem „nadprodukcji” podczas procedury zapłodnienia in vitro.

mapa genetyczna - przedstawienie liniowego ułożenia genów na chromosomie

mapa molekularna - opis liniowego ułożenia odcinków DNA wzdłuż chromosomu

mejoza - proces rozdziału chromosomów towarzyszący podziałowi komórkowemu, prowadzącemu do powstania komórek rozrodczych; po podziale mejotycznym każda z komórek potomnych zawiera tylko jeden chromosom z homologicznej pary chromosomów, jest więc haplontem

mitochondria - "centra energetyczne" znajdujące się w każdej komórce i dzielące się niezależnie od niej. Materiał genetyczny zawarty w mitochondriach dziedziczy się inaczej niż ten znajdujący się w jądrach komórkowych. Geny jądrowe otrzymujemy po obojgu rodzicach, podczas gdy DNA mitochondrialny - tylko po matce.

"mitochondrialna Ewa" - według teorii współczesnej genetyki, kobieta od której pochodzą wszyscy współcześni ludzie. Prawdopodobnie żyła ok. 140-200 tys. lat temu. Nazwa "mitochondrialna Ewa" pochodzi od sposobu określenia jej wieku w badaniach naukowych, do których wykorzystano geny zawarte w ludzkich mitochondriach - "centrach energetycznych" każdej naszej komórki. Teoria dziedziczenia mitochondrialnego DNA po istniejącej kiedyś jednej kobiecie znana jest również pod nazwami: "pożegnanie z Afryką" (od miejsca pochodzenia), "rajskiego ogrodu" i "arki Noego".

mutacja - zmiana w sekwencji DNA; mutacja może spowodować zmianę produktu genu lub inną regulację ekspresji genu, co w efekcie może prowadzić do zmiany cechy

mutant - gen, w którym nastąpiła mutacja, lub organizm zawierający taki gen

rekombinacja - naturalny proces powstawania nowych zestawień odcinków chromosomów (a więc i odcinków DNA)

replikacja - proces powielania DNA lub RNA

replikacja DNA - synteza dwóch nowych podwójnych helis DNA na podstawie jednej podwójnej helisy; każdy łańcuch w pierwszej podwójnej helisie służy jako matryca do syntezy łańcucha komplementarnego

RNA (kwas rybonukleinowy) - spolimeryzowana cząsteczka zbudowana z czterech różnych jednostek zwanych rybonukleotydami (A, U, G, i C) zawierających cukier rybozę

sonda - odcinek DNA lub RNA wyznakowany radioaktywnym izotopem (lub łatwo wykrywalną grupą chemiczną) używany do wykrywania komplementarnych odcinków kwasów nukleinowych metodą hybrydyzacji

telomer - zakończenie chromosomu (a więc i podwójnej helisy chromosomowego DNA)

transformacja - stała, dziedzicząca się zmiana właściwości komórki spowodowana przez wprowadzenie nowej sekwencji DNA pozyskanej z otoczenia komórki lub przez mutację (na przykład transformacja nowotworowa zmieniająca zdrową komórkę w nowotworową)

transgen - gen, który został eksperymentalnie wprowadzony do genomu organizmu i jest przekazywany jego potomstwu (organizmom transgenicznym)

wektor - cząsteczka DNA, z którą można połączyć odcinek obcego DNA - tak zrekombinowany DNA można wprowadzić do komórki, w której będzie replikowany

wstawka - odcinek DNA połączony z cząsteczką wektora w celu klonowania; razem z wektorem tworzy zrekombinowany DNA

zrekombinowany DNA - cząsteczka DNA zawierająca odcinki DNA pochodzące z różnych źródeł - syntetyzowane metodami biologicznymi lub chemicznymi - i połączone in vitro z innymi odcinkami DNA

		Do Strony Głównej			Powrót